constellaties

Ik kan het natuurlijk niet met zekerheid zeggen, maar ik denk dat er iets ontstaat in Constellaties. Buiten de woorden om en toch met behulp van diezelfde woorden, lijkt er iets te groeien. Het grappige is dat ik zelf geen woorden hoef te zoeken om aan te tonen waarom ik dat denk, er staan meerdere passages in dit boek die uit leggen hoe het mogelijk in elkaar zit:

‘Uit een lade haalt ze een kartonnen doos, een naald, en draden. Ze gaat aan de tafel zitten, onder de lamp, maakt het uiteinde van een rode draad nat en steekt hem door het oog. Dan maakt ze een knop, waarna ze de naald door het karton prikt. Aan de overkant doet ze hetzelfde, de naald door het karton, maar nu van binnen naar buiten. Vervolgens omgekeerd, weer naar binnen, in een andere richting naar een andere wand. Het draad spant geometrische vormen in de doos. Er zitten nog draden van de vorige keer, dezelfde en andere kleuren. Ze moet soms secuur met beide handen werken om de rode draad niet verkeerd verstrikt te laten raken met wat er al is.
       Zo is ze een tijdje bezig. Op een gegeven moment wisselt ze van kleur.
       Soms gaat ze met een draad niet naar de overkant, maar spant ze hem rond een andere en terug. Er ontstaan lussen, alles wat hangt wordt onafhankelijk van elkaar. Ze heeft geen idee wat er gebeurt als ze een van de draden doorknipt.’ (p. 40-41)

Of:

‘Ik moet een compositie maken met elementen die ik nog niet heb, haal me sterrenbeelden voor de geest om te kijken of ze zouden passen in de silhouetten van een mens en een tak.’ (p. 51)

Of:

‘– Misschien zijn wij een soort landschappen, zeg ik. (..)
– Een soort vergezichten voor elkaar, zegt hij.
       Een wildgroei van stemmen die in me echoën. Van Anders, zijn stem, en de stem van mijn vader, en van een vreemde – en al die stemmen zijn zelf niets anders dan klankkasten voor anderen. Wij zijn constellaties, hier, waarvan de sterren telkens zelf weer stelsels blijken.’ (p. 137)

*

Constellaties is een verhalenbundel. Het is 172 pagina’s dik en bevat 34 teksten met titels die blijvend worden herhaald. ‘Ent’ komt bijvoorbeeld 13 maal voor, ‘Wildgroei’ 8, en ‘Constellatie’ 5 maal. ‘Constellatie’ is iedere keer een poging een constellatie of nebula af te beelden met behulp van punten, komma’s en haakjes; teksten die de titel ‘Ent’ hebben gekregen zijn allen passages uit het werk van andere schrijvers (soms proza, soms poëzie). In de ruimte die overblijft worden draden van verhalen gespannen, verhalen die elkaar lijken aan te raken: personages dragen dezelfde naam maar zijn niet dezelfde persoon. Daar komt bij dat de stukjes ‘Ent’ een verbindende rol spelen. Het lijkt vrij vanzelfsprekend dat er met behulp van die enten een constellatie wordt getekend, waarvan de (door ons (de mens/de lezer) getrokken) lijnen zo nu en dan dicht bij elkaar in de buurt komen.

Dit boek gaat (volgens mij) over dingen die bewegen zonder reden, over gelijkenissen die eigenlijk niet (kunnen) bestaan (zoals een woord niet gelijk kan staan aan wat je ervaart en dat toch doet), over groei en verandering en verwijdering, over sterrenstelsels en composities. Ik blijf er maar aan denken, en dat is misschien wel het grootste compliment dat ik een boek kan geven.

*

Een ‘ent’ is natuurlijk ook iets van zichzelf. Volgens de Van Dale:

ent (de; v(m); meervoud: enten)

1 loot die, op een boom bevestigd, daarop vastgroeit

en·ten (entte, heeft geënt)
1 een ent bevestigen in een stam of tak
2 een voedingsbodem voor een zaak zoeken in iets anders

*

Interessant is dat er in dit boek tevens vragen worden gesteld over taal, of een woord wel een universele betekenis kán hebben of dat er misschien sprake is van een eigen ruimte (constellatie?) per persoon (interpretatie):

‘(..) ze vraagt zich af wat het betekent om dezelfde taal te spreken, of dat kan.’ (p. 39)

‘Ik zocht een woord, ooit, voor wat hij was. Voor wat we waren. Iets wat ik uit zou kunnen spreken. Hij vertelde me een keer dat een bepaalde taal – welke, dat ben ik vergeten – een woord heeft voor hoe licht door bladeren valt. Dat het waait, en de takken trillen, en de zon een patroon wordt op de grond. Ik begon me af te vragen of de woorden die ik had genoeg waren, of ik ooit zou kunnen zeggen wat ik wilde. Hoe weet je zeker dat wat je bent zich bevindt in de taal die je spreekt? Ik zocht een woord.’ (p. 135)

Kortom: misschien bevindt ten Napel zich wel ergens anders. Ik zie nu dat het boek begint met de volgende ‘Ent’:

‘Op deze plaats was ik niet eerder: het ademen gaat anders, verblindender dan de zon straalt naast hem een ster.

Franz Kafka,
Zürau Aforismen’ (p. 5)