De titel van dit boek is misleidend: gaat het over de wijze waarop het leven ons kan verblinden (dit was mijn eerste indruk), of over hoe ons leven soms zo klein, onzinnig, onbelangrijk lijkt (zo wordt het in de titel van het boek bedoeld)? Licht. Jaren geleden probeerde ik dit boek te lezen, ik had echter een verkeerd beeld bij de titel. Te lief, te romantisch. Het gevolg was dat ik me enorm ergerde aan iets dat ik nu juist erg waardeerde: de afstand van de verteller ten opzichte van de hoofdpersonen; de afwezigheid van enige vorm van een oordeel. Nu, jaren later, besloot ik toch om het boek een nieuwe kans te geven: ik kwam quotes tegen die ik niet zomaar kon negeren. Weerklank.
Het verhaal dat wordt verteld over Tomas, die man die zijn vriendin, vrouw, constant bedriegt, en Tereza, de vrouw die wordt bedrogen, is niet een ‘gewoon’ verhaal: het is een middel van de schrijver om de mens te onderzoeken, om duidelijkheid te verschaffen in het gedrag van de mensheid. Milan Kundera is in deze roman de alwetende verteller.
Tereza is een mens waarvan je niet verwacht dat ze zich in Tomas' leven kan en wil nestelen. Ze is onzeker, heeft last van talloze angsten, neuroses, twijfels. Door haar vreemde jeugd heeft ze geen houvast, nergens, en zelfs op zichzelf heeft ze weinig grip. Ze staart in spiegels, in de hoop een spoor van haarzelf te ontdekken.
Door middel van verschillende toevalligheden (zes, achter elkaar volgend) leert ze Tomas kennen. Beethoven, cognac, cijfers, bankjes, tijdstippen, een boek.
In feite is Tomas net zo'n basketcase als Tereza: hij is niet zo zeker van zijn leven, van toevalligheden (kun je zeker zijn van toeval?), van liefde. Hij vraagt zich in het begin van het boek af of hij echt liefde voelt voor Tereza, of dat het enkel hysterie is. Hij is al eens eerder getrouwd geweest, heeft zelfs een zoon, maar in de veronderstelling dat het joch net zo'n communist zou worden als zijn moeder heeft Tomas hem, na de scheiding, nooit weer gezien. Tomas ziet sex niet als onderdeel van liefde (‘Tomas thought: Attaching love to sex is one of the most bizarre ideas the Creator ever had.’) en hij heeft alleen maar heel veel sex omdat hij nieuwsgierig is naar de echte ‘I’ van de vrouw:
‘What is unique about the 'I' hides itself exactly in what is unimaginable about a person. All we are able to imagine is what makes everyone like veryone else, what people have in common. The individual 'I' is what differs from the common stock, that is, what cannot be guessed at or calculated, what must be unveiled, uncovered, conquered.’ (p. 199)
Of het nu flauwekul is of niet, Tomas gelooft het. Het maakt niet uit of je het er als lezer mee eens bent, het klopt in de puzzel die Tomas is. Op dezelfde wijze doorgrondt Milan Kundera zijn andere personages is The Unbearable Lightness.
Hoewel Milan Kundera in dit boek een zeer realistisch beeld schetst dat niet altijd even bemoedigend is, soms zelfs somber, heeft hij overduidelijk oog voor schoonheid. Naast zijn prachtige en vloeiende manier van schrijven, die mij er overigens van overtuigde dat ik meer van hem lezen moet, naast die manier van schrijven heeft hij hele boeiende ideeën die zo helder en mooi zijn dat je je afvraagt waarom niet iedereen dit gelooft, kan geloven, voelt:
‘They [human lives] are composed like music. Guided by his sense of beauty, an individual transforms a fortuitous occurrence (Beethoven’s music, death under a train) into a motif, which then assumes a permanent place in the composition of the individual’s life. Anna [Karenina] could have chosen another way to take her life. But the motif of death and the railway station, unforgettably bound to the birth of love, enticed her in her hour of despair with its dark beauty. Without realizing it, the individual composes his life according to the laws of beauty even in times of greatest distress.
It is wrong, then, to chide the novel for being fascinated by mysterious coincidences (like the meeting of Anna, Vronsky, the railway station, and death or the meeting of Beethoven, Tomas, Tereza, and the cognac), but it is right to chide man for being blind to such coincidences in his daily life. For he thereby deprives his life a dimension of beauty.’ (p. 52)
The Unbearable Lightness of Being is een boek dat iedereen zou moeten lezen. Weet je wel? Maar dat is een nare opmerking want eigenlijk bedoel ik daarmee: iedereen zou dit boek moeten lezen zoals ik hem heb gelezen (zodat de ervaring de zelfde is). En daarmee zeg ik dan weer dat wat ik geloof en mooi vind, dé waarheid is. Dat staat echter haaks op wat eigenlijk mijn waarheid is: het feit dat iedereen een eigen waarheid heeft. Iets eerlijk en echt ervaren is de beste waarheid, maar die ervaring zal voor een ieder een andere zijn. En dat is oké, maar moeilijk om te beseffen en misschien nog wel moeilijker om uit te leggen.
Oké. Iedereen zou dit boek moeten lezen: ik denk dat het iedereen aan het denken kan zetten. Uiteindelijk maakt het dan niet uit wat je er van vindt: als je er maar iets van vindt.
